Uitleg van het stress systeem: het sympatische en parasympatische zenuwstelsel
In deze blog geef ik een vrij theoretische uitleg over de werking van het stress systeem die je in de praktijk kan helpen.
Door te beseffen wat er gebeurt als je stress systeem in werking schiet kun je begrijpen hoe je jezelf met behulp van je ademhaling weer tot rust kunt brengen. Ademhaling kan zo een een waardevolle “tool” worden in stressvolle en/of angstige situaties.
Je hebt dus soms meer invloed dan je denkt.
Het Centrale Zenuwstelstel
Het centrale zenuwstelsel is samen met het hormoonstelsel verantwoordelijk voor lichaamsfuncties waardoor het lichaam o.a. in staat is te reageren op interne en externe veranderingen.
Het autonome (onwillekeurige) zenuwstelsel bestaat uit 2 onderdelen:
- het parasympatische zenuwstelsel (rustgevende deel, de rem) en
- het sympatische zenuwstelsel (activerende deel, gaspedaal)
Stress en de werking van het (para)sympatische zenuwstelsel
Het sympatische zenuwstelsel wordt actief bij stress. Dit heeft o.a. als gevolg dat:
- de hartslag verhoogd wordt
- de bronchiën verwijden
- de ademhaling versnelt
- concentratie en vermogen tot logisch nadenken afnemen
- de bloeddruk stijgt en de bloedvaten in de grote (o.a. been)spieren verwijden
Dit alles biedt het lichaam energie om in actie te komen, een reactie die nodig is bij vluchten en vechten in geval van reëel gevaar.
Het bloed wordt naar de grote spieren geleid wat nodig is voor actie. Hierdoor trek je vaak wit weg (bleek zien) bij angst en krijg je bv koude handen.
Ook kun je je minder goed concentreren doordat de doorbloeding in het hoofd minder is. Doordat je minder logisch na kunt denken wegens deze verminderde doorbloeding zullen irrationele gedachten eerder de vrije loop krijgen.
Het parasympatische zenuwstelsel werkt tegengesteld aan het sympatische zenuwstelsel, het brengt het lichaam in rust en werkt herstellend.
Als een iemand bang en gespannen is, dan is het sympatische zenuwstelsel dus actief, waarbij o.a. hartslag en ademhaling en bloeddruk omhoog gaan, deze functies hebben een onderliggende samenhang.
Ontstressen .m.b.v. ademhaling
Hoewel de naam autonoom (onwillekeurig) zenuwstelsel doet vermoeden dat je niets aan deze spanningsreactie kunt doen is dit niet helemaal correct.
Het hart heeft een relatie met de hersenen via het autonome zenuwstelsel.
Het parasympatische zenuwstelsel en sympatische zenuwstelsel worden afwisselend (en automatisch) geactiveerd d.m.v. in- en uitademing.
Bij inademing wordt het sympatische (activerende) zenuwstelsel geactiveerd en bij uitademing parasympatische (herstellende) zenuwstelsel.
Dit betekent dat bij inademing het hart sneller gaat kloppen en bij uitademing trager.
Door bewust te letten op de ademhaling (en met name de uitademing) kan je dus toch invloed uitoefenen op de activering van het autonome zenuwstelsel.
Door controle over de ademhaling kan je het parasympatische zenuwstelsel activeren en hierdoor zelf dus invloed hebben op je spanningsniveau.
Dit besef kan rust en een gevoel van controle geven.
Als het sympatische zenuwstelsel actief is kan je minder concentratie opbrengen en minder logisch/rustig nadenken.
Dus als je gestresst en/of angstig bent zul je eerder last hebben van irrationele gedachten.
Haal dan even een paar keer diep adem waardoor je letterlijk tot rust komt en weer helder na kunt denken.
Als je bij een paard in de buurt bent zal die vaak even briesen als dank.
Polyvagaal therapie (update)
Inmiddels is er steeds meer informatie bekend over de polyvagaal therapie van dr Stephen Porges waarbij bovenstaande uitleg uitgebreid kan worden met een beschrijving van de Nervus Vagus. Dit is de belangrijkste zenuwstreng van de 12 zenuwstrengen die onderdeel uitmaken van het parasympatische zenuwstelsel. De Nervus Vagus bestaat weer uit 2 zenuwstrengen: de primitieve Dorsale Vagus en de meer geavanceerde Ventrale Vagus. Eigenlijk is er met de polyvagaal therapie meer (theoretische) duidelijkheid gekomen over de werking van het autonome zenuwstelsel en hoe de reactie is bij onveiligheid. Als men veiligheid ervaart is de Nervus Vagus actief, bij onveiligheid wordt of het sympatische zenuwstelsel geactiveerd (klaar voor vluchten of vechten) óf de Dorsale Vagus als noodrem (bevriezen of flauwvallen).
Fight, Flight, Freeze of Faint.
De polyvagaal theorie gaat er vanuit dat beide hoofdtakken van het autonome zenuwstelstelsel gelijktijdig geactiveerd kunnen zijn en dat er een glijdende schaal van activiteit mogelijk is, een soort volume knop.
Je ademhaling is en blijft een enorme belangrijke “tool” om je stress systeem te reguleren.
